به گزارش سینماپرس، ثبت تاریخ در روایتی مستند، توأم با هیجان، کمدی و هراس، خلاصه‌ای از فیلم بحث‌برانگیز این روزها با عنوان «قائم مقام» است. این مستند درباره سیر تحول یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های سیاسی تاریخ ایران است؛ مستندی که به گفته سازندگان آن، روایتی منصفانه و البته بدون سانسور از زندگی مبارزاتی و فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله حسین‌علی ‌منتظری از پیش از انقلاب تا لحظه فوت است. حضور چهره‌هایی چون عمادالدین باقی، هاشمی‌رفسنجانی، محمد منتظری، سیدمحمد خاتمی (البته تصاویر آرشیوی)، داماد آیت‌الله منتظری و برخی از شخصیت‌های سیاسی مطرح دیگر کشور در کنار تصاویر به جا مانده از سوژه، مخاطب را به سفری در اعماق گذشته‌ای نه چندان دور می‌برد. این فیلم، مستندی است پر از نکات و لحظات دراماتیک از تاریخ انقلاب و نظام جمهوری اسلامی و شخصیت‌های تراز اول آن. موقعیت‌هایی مانند بیان خاطرات ناطق‌نوری از حرف‌های خاص آیت‌الله منتظری به ویژه وقتی سعی می‌کند لحن و بیان منتظری را تقلید کند، دیدن حسام‌الدین آشنا با لباس روحانیت، بخش‌هایی از سخنرانی‌های پرشور منتظری، چگونگی سر درآوردن فیلم‌ها و بیانیه‌های وی از رسانه‌های دولتی انگلیس، افرادی که حکم حصر منتظری و دستور جمع‌آوری عکس‌های او از اماکن عمومی را صادر کردند و...، موقعیت‌هایی ناب هستند که گاه جنبه طنزآمیز می‌یابند و گاه تنبه‌آمیز. این فیلم آنچه از سیر تحول آقای منتظری نمایش می‌دهد، موجب حیرت و گاه وحشت می‌شود. تماشای اینکه یک فرد ملقب به فقیه عالی‌قدر و در کسوت جانشینی رهبری انقلاب به جایی می‌رسد که علیه هویت و مبانی فکری و عقیدتی خود قیام می‌کند، مخاطب را دچار شگفتی و هراس می‌کند.

 به جز موضوع فیلم، یعنی «آیت‌الله منتظری» که بسیاری از ناگفته‌های زندگی او برای اولین بار در این فیلم فاش می‌شود ـ آن هم از سوی نزدیکان و حامیانش از جمله فرزند او ـ کارگردان و به ویژه تهیه‌کننده این اثر نیز افرادی جالب هستند. کارگردان این مستند، محمدعلی صدری‌نیاست که به دلیل برنامه طنز اینترنتی «دکتر سلام» مشهور شده است؛ اما تهیه‌کننده این فیلم، یک تازه‌وارد در عرصه رسانه است. مهدی صفارهرندی، فرزند حسین صفارهرندی، سردبیر سال‌های گذشته روزنامه کیهان و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت نهم است. آنچه در این میان جلب توجه می‌کند، عمر سازندگان این اثر است که به حدود ۳۰ سال می‌رسد. در دورانی که مستندسازهای حرفه‌ای و کارکشته حوصله یا جسارت ورود به جعبه سیاه رخدادهای مهم و حساس سیاسی و رمزگشایی از آنها را ندارند، نسلی که در دوران انقلاب حضور نداشتند، در پی کشف و ثبت حقایق تاریخی هستند.

مستند «قائم مقام» در ساختاری استقرایی طراحی شده است. به این معنا که در هر فصل، یکی از چالش‌های منتظری با نظام را از آغاز و به طور ریشه‌ای روایت می‌کند و این مخاطب است که خود باید به شهود برسد و درباره آن قضاوت کند. هر چند برخی از فصول فیلم، دچار ضعف اطلاعاتی هستند. برای نمونه، فصلی که به ماجرای حمایت منتظری از سیدمهدی هاشمی اشاره می‌کند، برای افراد و جوانانی که هیچ شناختی از ماجرا ندارند، بسیار گنگ است؛ یعنی مخاطبی که نمی‌داند مهدی هاشمی که بوده و چه کرده، نمی‌تواند به عمق فاجعه پی ببرد. بنابراین لازم بود ابتدا هاشمی و فعالیت‌های او معرفی می‌شد، در آن صورت، پشتیبانی منتظری از مهدی هاشمی ـ که برادر داماد وی نیز بود ـ برای بیننده جوان و حتی شیفتگان و پیروان منتظری نیز تکان‌دهنده می‌شد. همچنین طرح برخی از مطالب طی مستند، خام و ناکامل باقی می‌ماند. برای نمونه، در بخش‌هایی از روایت، اتهامات ناروایی از سوی نزدیکان منتظری به مرحوم احمد خمینی نسبت داده می‌شود؛ از جمله اینکه یکی از آنها مدعی می‌شود برخی از مطالبی که از امام درباره منتظری نقل شده، در اصل متعلق به فرزندش بوده و او حرف‌های خود را به امام راحل نسبت داده است! اما در ادامه پاسخی به این ادعاها که نوعی ناجوانمردی علیه احمد خمینی است، داده نمی‌شود. البته این کمبودها که در مقایسه با کیفیت و قوت کار، جزئی و کم به نظر می‌رسد، به محدودیت زمان فیلم برمی‌گردد؛ چرا که باید حجم گسترده‌ای از مطالب در محدوده‌ای که در حوصله مخاطب بگنجد، به تصویر کشیده می‌شد.

تاریخ انقلاب اسلامی پر از حوادث مکتوم و ناگفته است. حالا که مخالفان انقلاب با دژخیم ماهواره‌ای خود در پی تاریخ‌سازی و جعل وقایع هستند، باید با شتاب بیشتری علیه این دژخیم شورش کرد. مانند «قائم مقام» که روایتی ضد ماهواره‌ای از تاریخ است. ای کاش همه آنهایی که دستی بر دوربین و دلی در گرو حقیقت و عدالت دارند، دست به کار شوند تا جلوی به یغما رفتن تاریخ را بگیرند.

*آرش فهیم